A(caps)ng buod ng kasaysayan ng Banaag at Sikat ay lumiligid sa mga adhikain at paninindigan ngdalawang magkaibigang sina Felipe at Delfin. Si Felipe ay anak ng isang mayamang presidenteng isang bayan sa Silangan. Dahil sa kanyang pagkamuhi sa mga paraan ng pagpapayaman ngkanyang ama at sa kalupitan nito sa mga maralitang kasama sa bukid at sa mga utusan sa bahayay tinalikdan niya ang kanilang kayamanan, pumasok na manggagawa sa isang palimbagan, atnanligaw sa isang maralita ngunit marangal na dalaga, si Tentay.
(ads1)
Samantala, siya¶y nakatira saisang bahay ng amang-kumpil na si Don Ramon sa Maynila. Ang mga paraan ni Don Ramon sa pagpapayaman, ang kanyang mababang pagtingin sa mahihirap at ang pag-api niya sa mga pinamumunuan ay nakapagpalubha sa pagkamuhi ni Felipe sa lahat ng mayayaman atnagpapatibay sa kanyang pagiging anarkista.Pinangarap niya ang araw na mawawala ang mga hari, punumbayan at alagad ng batas, ang lahatng tao¶y magkakapantay-pantay at magtatamasa ng lubos na kalayuan at patas na ginhawa sa buhay.
(ads2)
Nang pilitin ng ama na umuwi saĺ kanilang bayan, siya¶y sumunod. Subalit itinuro niya samga kasama sa bukid at sa mga katulong sa bahay ang kanilang karapatan. Sa galit ng ama,siya¶y pinalayas at itinakwil bilang anak. Nagbalik siya sa dating pinapasukan sa Maynila athinikayat si Tentay na pumisan sa kanya kahit di kasal, sapagkat tutol siya sa mga seremonyas atlubos na naniniwala sa malayang pag-ibig.Si Delfin ay hindi anarkista kundi sosyalista. Hindi niya hinangad na mawala ang pamahalaanngunit katulad ni Felipe ay tutol siya sa pagkakaipon ng kayamanan sa ilang taong nagpapasasasa ginhawa samantalang libu-libo ang nagugutom, nagtitiis at namamatay sa karalitaan. Tutol dinsiya sa pagmamana ng mga anak sa kayamanan ng mga magulang. Siya¶y isang mahirap naulilang pinalaki sa isang ale (tiya).
Habang nag-aaral ng abogasya ay naglilingkod siya bilangmanunulat sa isang pahayagan. Kaibigan siya at kapanalig ni Felipe, bagamat hindi kasingradikal nito. Nais ni Felipe ang maagang pagtatamo ng kanilang layunin, sukdang ito¶y daanin sa marahas na paraan, samantalang ang hangad ni Delfin ay dahan-dahang pag-akay sa mga tao upang mapawiang kamangmangan ng masa at kasakiman ng iilang mayayaman, sa pamamagitan ng gradwal na pagpapasok sa Pilipinas ng mga simulain ng sosyalismo.Si Don Ramon ay may dalawang anak na dalaga at isang anak na lalaking may asawa na. Angmga dalaga¶y sina Talia at Meni. Si Talia ay naibigan ng isang abogado, si Madlanglayon. Angkasal nila¶y napakarangal at napakagastos, isang bagay na para kina Felipe at Delfin ayhalimbawa ng kabukulan ng sistema ng lipunan na pinangyayarihan ng mayayamang walangkapararakan kung lumustay ng salapi samantalang libu-libong mamamayan ang salat na salat sa pagkain at sa iba pang pangunahing pangangailangan sa buhay.Sa tulong ni Felipe noong ito¶y nakatira sa bahay ni Don Ramon, nakilala at naibigan ni Delfin siMeni. Si Don Ramon ay tutol sa pangingibig ni Delfin sa kanyang anak; dahil ito¶y maralita, atikalawa, dahil tahasang ipinahayag nito ang kanyang pagkasosyalista sa isang pag-uusap nilangdalawa sa isang paliguan sa Antipolo.
Ang pagtutol na ito ay walang nagawa. Nakapangyari ang pag-ibig hanggang sa magbinhi ang kanilang pagmamahalan. Nang mahalata na ni Talia at ni Madlanglayon ang kalagayan ni Meni, hindi nila ito naipaglihimkay Don Ramon. Nagalit si Don Ramon; sinaktan nito si Meni at halos patayin. Sa amuki niMadlanglayon, pumayag si Don Ramon na ipakasal si Meni kay Delfin, Subalit nagpagawa ngisang testamento na nag-iiwan ng lahat ng kayamanan sa dalawa niyang anak; si Meni ay hindi pinagmanahan.Si Meni ay nagtiis sa buhay-maralita sa bahay na pawid na tahanan ni Delfin. Paminsan-minsan,kung mahigpit ang pangangailangan, nagbibili siya ng mga damit o nagsasangla ng kanyang mgaalahas noong dalaga pa. Ito ay labis na dinaramdam at ikinahiya ni Delfin at ng kanyang ate,subalit wala naman silang maitakip sa pangangailangan.
